ملا شدن چه آسان، آدم شدن چه مشكل

 پاسخگو: مصطفی سلیمانی

پرسش:


منظور واقعي و حقيقي اين جمله حضرت امام فرمودند ملا شدن چه آسان و انسان شدن چه مشكل چيست؟ مگر همه كساني كه متولد مي شوند و با سواد مي شوند انسان نيستند توضيح دهيد؟


پاسخ:
برادر گرامي! جمله اي كه بدان اشاره كرده ايد، از جملاتي است كه برخلاف ظاهرش بايد تفسير و توضيح داده شود، زيرا يك جملۀ سطحي نيست و نگاهي عرفاني در بطن جمله وجود دارد.
اين جمله از امام خميني قدس سره معروف است كه ملا شدن آسان است آدم شدن مشكل است. و شايد همه  بار ها اين جمله را شنيده باشيم. حضرت امام(ره) اين جمله را بيشتر در جمع روحانيون استفاده مي كردند و جمله اي است كه بيشتر در فضاي علمي و معنوي مطرح مي كردند.
- تفسير اين جمله:
براستي كه چنين است. زيرا تحصيل و فراگيري علوم ديني يعني فقه، اصول، فلسفه و كلام مانند ساير رشته هاي علوم انساني و تجربي براي هر انساني ممكن است و هر كسي ‌مي‌تواند علوم ديني را به عنوان رشته تحصيلي خود انتخاب نمايد و آن را خوب فرا بگيرد. حتي انسانهاي غير مسلمان هم مي‌تواند علوم ديني و اسلامي را بياموزد و كار شناس علوم اسلامي شود. چنانكه امروزه بسياري از افراد غير مسلمان رشته اسلام شناسي را انتخاب نموده و در اين رشته تحصيل مي نمايند.
- اما براي اينكه اين جمله بيشتر برايتان تبيين شود، به حكايتي اشاره مي كنيم:
روزي طلبه اي براي دوخت لباس روحانيت خدمت جناب شيخ رجبعلي خياط رفت. شيخ به ايشان فرمود مي خواهي ملاّ شوي يا آدم شوي؟! و منظور ايشان كنايه اي بود از اين كه براي يك طلبه علوم و معارف ديني سال‌ها درس خواندن و وارد شدن در كسوت روحانيت به تنهايي كافي نيست و هدف بايد "آدم" شدن و كسب معرفت نفس باشد.
بسياري از بزرگان اهل علم و عرفان با مد نظر قرار دادن اهميت تزكيه نفس همزمان با كسب علوم ديني مدارج بالايي را در هر دو جنبه كسب كردند و منشاء خيرات و بركات بزرگي براي جامعه و مردم شدند. آيت الله ميرزاجواد ملكي تبريزي، آيت الله شاه آبادي (استاد عرفان امام خميني)، آيت الله بهاءالديني، آيت الله بهجت، امام خميني و... بزرگوارني بودند كه علاوه بر رسيدن به درجه اجتهاد،‌ مراتب بالاي عرفاني را نيز طي كردند و طلبه هاي علوم ديني را نيز تشويق به طي اين مسير مي كردند، آن چنانكه آيت الله كوهستاني از علماي عامل در منطقه مازندران حوزه اي بنا كرده بودند كه طلبه هاي علوم دين حين درس خواندن در آن، برنامه اي براي تزكيه نفس و استفاده از نفحات روحاني آن بزرگوار داشتند و همچنين آيت الله بهجت در قم كه در كنار دروس حوزوي، درس اخلاق و عرفان نيز مي دادند.
در واقع در نگاه آن بزرگواران خواندن دروس حوزوي تنها در قيل و قال دوران طلبگي و پوشيدن لباس روحانيت نيست، بلكه عمل به شريعت و سير به سمت معرفت الهي و متخلّق به اخلاق الهي شدن است كه هدف اصلي مكتب بزرگ و شريف شيعه است.
حضرت امام(ره) كه خود عالمي عامل و مجتهدي عارف و خبير بودند بارها در سخنان و مطالب خود اهل علم و روحانيت را به تهذيب نفس و تقواي الهي و عمل به علم شريعت دعوت مي فرمودند و حتي در كتاب چهل حديث خود با شكست نفسي و لفظي و مهيب زدن به خود به نوعي اهميت "آدم شدن" در كنار "عالم شدن" را به ديگران گوشزد كرده اند.(1)
نقل است كه حضرت امام (ره) طي سخناني در جمعه آخر شعبان يكي از سالهايي كه در نجف اشرف بودند فرمودند: "در سابق گفته مي شد «ملا شدن چه آسان، آدم شدن چه مشكل»، ولي من مي گويم: «ملاشدن چه مشكل، آدم شدن محال است»، آدم شويد، استعمار از آدم مي ترسد، سيدجمال يك آدم بود و موجب ترس و وحشت استعمار آن روز شد."
بر اين اساس مي توان متصوّر شد كه برخي كه فقط رداي روحانيت را به دوش انداخته اند و از عمل به اخلاق الهي محروم هستند چه ضرري مي توانند براي خود و جامعه اسلامي به همراه داشته باشند و لذا شايد بر همين مبناست كه امروز معدود روحانيوني را شاهديم كه در لباس روحانيت به نظام و انقلاب و مباني و ارزش ها خيانت مي كنند و عملا به نام عالم ديني ابزاري در دست قدرت طلبان و ضدانقلاب داخل و خارج هستند تا به جاي عمل به منويات بنيانگذار جمهوري اسلامي و سوق جامعه و مقلدين خود به سمت حفظ و بسط ارزش ها و آرمان هاي نظام و انقلاب اسلامي براي رسيدن به جامعه اي متخلّق به اخلاق الهي و معرفت ديني، شاهد عمل كردن آنها به اهداف دشمنان انقلاب و نظام هستيم.
حضرت امام(ره) در خصوص اهميت معنويت در روحانيت فرمودند: " اگر انسان براي شهوات نفسانيه قيام بكند و براي خدا نباشد، اين به جايي نمي رسد كارش. چيزي كه براي خدا نيست دوام نمي تواند داشته باشد. من نمي توانم باور كنم كه كسي مبادي معنوي نداشته باشد و براي مردم كوشش كند... از خدا بخواهيد كه ماها از لغزش دور باشيم. خودتان براي خودتان، براي همه ملت، ملت بخواهد براي خودش و براي علما دعا كنند كه اين طبقه لغزش پيدا نكنند كه به لغزش آنها اسلام در خطر است...خيلي مواظب باشيد، اين مسند خطرناك است، اين عمامه خطرناك است، اين محاسن خطرناك است، خودتان را از اين خطرها نجات بدهيد، حفظ كنيد خودتان را، اين مال ما، همه همينطور فرق ندارد، اسلام مال اهل علم نيست اسلام مال همه است، اين امانتي است كه خدا به همه داده است.(2)
- نتيجه گيري:
با توجه به نكات بيان شده، مشخص شد كه مقصود امام(ره) در مورد اين جمله، انسانيت افراد نيست، بلكه مقصودي عرفاني ماوراء اين جمله است و آن تهذيب نفس مي باشد.


 پي نوشت ها:
1. ر.ك: چهل حديث، امام خميني(ره).
1. صحيفه نور، حضرت امام خميني(ره)، ج 4 و 11.