جلوه‌های رفتار مهدوی در سیره نبوی


آیینه تمام‌نمای اخلاق پیامبر اعظم اسلام، فرزند برومندش، حجت خدا، ولیّ عصر، امام مهدی (ع) است. تمام زیبایی‏‌ها و کمالات اخلاق پیامبر در وجود یوسف زهرا (س) موج می‌‏زند. پس عطر محمدی را در وجود امام مهدی (ع) باید جست. نمونه‏‌هایی از این پیوستگی ارتباط و پیوند را بر می‌‏شماریم:
سیره به معنای منطق رفتاری انسان است که در سلسله مبانی و اصول فکری و بینشی افراد ریشه دارد که این منطق رفتاری سبب تحقق نوع ویژه‏‌ای از اعمال به صورت پیوسته می‌‏شود.

۱. سیره امام مهدی (ع)

بهترین راه شناخت و آشنایی با سیره اخلاقی و رفتاری امام مهدی (ع)، شناخت و آشنایی با سیره پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله است؛ زیرا پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در این باره می‌‏فرماید:

اَلمَهدی مِنْ وُلْدِی اسْمُهُ اسْمی وَکُنْیَتُهُ کُنْیَتی، أشْبَهُ النّاسِ بی‌خَلْقا و خُلقا.

مهدی از فرزندان من است. اسم و کنیه او‌‌ همان اسم و کنیه من است. او شبیه‏‌ترین مردم در صورت و سیرت به من است.

پیامبر اسلام در روایت دیگری در این باره می‌‏فرماید:

أشبَهُ الناسِ بی‌فی شمائِلِهِ وَ أَقوالِهِ وَ أَفْعالِهِ.

او (مهدی) شبیه‏‌ترین مرد به من در گفتار، کردار و صورت است.

این شباهت‏‌های ظاهری و باطنی در روایت‏‌های زیادی بیان شده است. در روایتی از امیرمؤمنان حضرت علی (ع) نقل شده است: «أشبَهُ النّاسِ بِرسولِ اللّه‏ خَلْقا وَ خُلقا وَ حُسنا؛ او، مهدی (ع)، شبیه‏‌ترین مردم به رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در اخلاق، رفتار و زیبایی است».

امام حسن عسکری (ع)، پدر بزرگوار امام مهدی (ع) در توصیف فرزندش می‌‏فرماید: «أشبَهُ النّاسِ بِرسولِ اللّه‏ خَلْقا وَ خُلقا وَ حُسناً؛ مهدی، شبیه‏‌ترین مردم به رسول خدا در اخلاق و رفتار است».

بی‌شک، هنگام ظهور و تشکیل حکومت جهانی به وسیله امام مهدی (ع)، انسان‌ها شاهد اخلاق نبوی هستند؛ یعنی همان‌گونه که پیامبر با انسان‌های زمان خود رفتار می‌‏کرد، جانشین دوازدهم او نیز‌‌ همان روش و سیره را دارد. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در این باره می‌‏فرماید: «یَخرُجُ رَجُلٌ مِنْ أَهلِ بیتی وَ یَعمَلُ بِسُنَّتی؛ مردی از اهل بیتم خروج می‌‏کند و به سنت من عمل می‌‏کند».
امام محمد باقر (ع) در این زمینه می‌‏فرماید: «اذا قامَ سارَ بسیرَةِ رسولِ اللّه‏ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله؛ زمانی که (مهدی) قیام کند، به سیره و روش پیامبر عمل می‌‏کند».

امام صادق (ع) هم در این باره می‌‏فرماید:

امام مهدی (ع) در حکومت خود بین مردم به شیوه رفتاری پیامبر رفتار می‌‏کند و کار‌ها را همانند عمل و کار پیامبر انجام می‌‏دهد.

حتی در نبرد با دشمنان اسلام همانند پیامبر رفتار می‌‏کند. خود پیامبر در این زمینه می‌‏فرماید: «وَ یُقاتِلُ علی سُنَّتی؛ او مهدی (ع) بر سنت من مقاتله می‌‏کند».
بنابراین، یکی از شباهت‌‏های مهم میان خاتم پیامبران و حضرت مهدی (ع)، شباهت در سیره و روش زندگی و شیوه حکومت‏‌داری است.

۲. اخلاق نبوی

خداوند متعال در آخرین کتاب آسمانی، آیه‏‌هایی را در وصف اخلاق آخرین فرستاده‏‌اش آورده است که بررسی آن‌ها، ما را به عظمت اخلاق پیامبر راهنمایی می‌‏کند. یکی از این آیه‏‌ها، آیه شریفه «اِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ»؛ (قلم: ۴) است که این اخلاق عظیم هم به برکت توجه پروردگار است. «فَبِما رَحمَةً مِنَ اللّه‏...». (آل عمران: ۱۵۹) پس او اسوه حسنه برای تمام جهانیان است: «وَ لَکُم فی رَسولِ اللّه‏ اُسوةٌ حَسَنةٌ». (احزاب: ۲۱)

۳. جلوه‏‌های رفتاری نبوی و مهدوی

آیینه تمام‌نمای اخلاق پیامبر اعظم اسلام، فرزند برومندش، حجت خدا، ولیّ عصر، امام مهدی (ع) است. تمام زیبایی‏‌ها و کمالات اخلاق پیامبر در وجود یوسف زهرا (س) موج می‌‏زند. پس عطر محمدی را در وجود امام مهدی (ع) باید جست.

نمونه‏‌هایی از این پیوستگی ارتباط و پیوند را بر می‌‏شماریم:

الف) آراستگی و زیبایی

خداوند متعال، پاکیزگی و آراستگی را دوست دارد. امام علی (ع) می‌‏فرماید:

کانَ رسولُ اللّه‏ِ صلی الله علیه و آله یُرَحِّلُ شَعْرَهُ وَ اَکْثَرُ ما کانَ یُرَجِّلُ شَعرَهُ بِالْماءِ وَ یَقُولُ کَفی بِالْماءَ طِیبا لِلْمُؤمنِ.

رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله موهای خود را آب می‌‏زد و مرتب می‌‏کرد و می‌‏فرمود: «آب، برای پاکیزگی مؤمن کافی است.»

پیامبر به جز محیط خانه، در میان اصحاب و اجتماع هم کاملا آراسته بود. در روایت آمده است که آن حضرت افزون بر خانواده، برای اصحابش نیز خود را می‌‏آراست.

درباره آراسته بودن پیامبر همین بس که حتی در سفر‌هایش هیچ‌گاه شیشه روغن، شانه، قیچی، مسواک و سرمه را از خود دور نمی‌‏کرد. هزینه عطر و بوی خوش پیامبر از مخارج و هزینه غذا و خوراک او بیشتر بود. امام صادق (ع) در این باره می‌‏فرماید:«پیامبر برای بوی خوش بیشتر از غذا خرج می‌‏کرد».

امام مهدی (ع) نیز همانند پیامبر، آراسته، پاکیزه و زیباست. امام علی (ع) در توصیف امام مهدی (ع) می‌‏فرماید: «هُوَ شابٌّ مَرْبوعٌ حَسَنُ الْوَجْهِ حَسَنُ الشَّعْرِ؛ او (مهدی) جوان، زیبارو و با موهای زیباست.» بی‌سبب نیست که پیامبر اعظم به او لقب «طاووس اهل بهشت» داده است.

ب) مهربانی و محبت

روزی پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله به یاران خود فرمود: «آیا شما را از کسی که از همه به من شبیه‏‌تر است آگاه نسازم؟» یاران گفتند: چرا یا رسول‌الله. حضرت فرمود: «کسی بیشترین شباهت را به من دارد که خلقش از همه نیک‏‌تر و برخوردش نرم‏‌تر و نسبت به برادران دینی خود مهربان‏‌تر باشد.» به طور کلی پیامبر همیشه با همگان مهربان بود. «کَانَ النَّبِی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله جَمیلَ الْمُعاشِرَةِ طَلِقَ الْوَجْهِ؛ پیامبر خوش‌مشرب بود و با روی گشاده با مردم برخورد می‌‏کرد».

پیامبر می‌‏فرمود: «پروردگارم مرا به نیکی و بخشش امر می‌‏کند و از بخل و کوتاهی برحذر می‌‏دارد».

روایت‏‌های مربوط به امام مهدی (ع) نیز نشان از مهربانی و محبت او دارد. امام علی (ع) در توصیف امام مهدی (ع) می‌‏فرماید: «اَوْسَعُکُمْ کَهْفا؛ مهدی (ع) از همه بیشتر پناه می‌‏دهد». او مانند پیامبر «رحمة للعالمین» است. برخی برای حضرت، چهل جلوه از مهر و محبت را بیان کرده‏‌اند.

ج) مشورت

یکی از ویژگی‏‌های پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، مشورت با دیگران بود، درباره پیامبر چنین روایت می‌‏کنند:

اِنَّ رَسُولَ اللّهِ کانَ یَسْتَشیرُ أصْحابَهُ ثُمَّ یَعْزِمْ عَلی ما یُریدُ.

همانا رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله با اصحابش مشورت می‌‏کرد، سپس تصمیم بر امر و کاری می‌‏گرفت.

تاریخ گواه این مسئله است که پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در جنگ‏‌ها با یارانش مشورت می‌‏کرد. در جنگ بدر، پیامبر درباره اصل جنگ و محل جنگ با اصحابش مشورت کرد. در جنگ احد نیز خطاب به یارانش فرمود: «نظر خودتان را به من اعلام کنید».

فرزند و آخرین جانشین پیامبر هم همانند او با یاران و اصحابش مشورت می‌‏کند. در روایتی آمده است که امام مهدی (ع) در جنگ با سفیانی و سرانجام کار او با یارانش مشورت می‌‏فرماید.

د) فروتنی

همه رفتار پیامبر اعظم همراه با تواضع و پرهیز از هرگونه تکبر، نخوت و خودخواهی بود. در روایتی می‌‏خوانیم: «کانَ یَکْرَهُ أَنْ یَتَشَبَّهَ بِالْمُلُوکَ، پیامبر از تشبه به پادشاهان
بیزار بود و خوشش نمی‌‏آمد.» به همین دلیل، مانند همگان بر زمین می‌‏نشست و دعوت آن‌ها را اجابت می‌‏کرد. فاصله‏‌ای بین او و یارانش نبود و اگر شخص غریبی وارد مجلس می‌‏شد، پیامبر را نمی‌‏شناخت.

درباره اخلاق و رفتار امام مهدی (ع) نیز این مسائل نقل شده است. در مفاد عهدنامه امام با یارانش چنین آمده است:

وَ یَشْتَرِطُ عَلی نَفْسِهِ لَهُمْ أَنْ یَمْشِی حَیْثُ یَمْشُونَ وَ لا یَأْخُذُ بَوّابا.

امام مهدی (ع) با یارانش عهد می‌‏بندد که مانند آنان در راه رفتن و حرکت به طور عادی باشد و دربان برای خود نگیرد.

همچنین در توصیف امام مهدی (ع) گفته‏‌اند: «مَعَ هَیْبَتِهِ مُتَقَرِّبٌ اِلَی النّاسِ؛ او با وجود هیبت خود، با مردم نزدیک و همراه است».

هـ) عدالت

رفتار و عملکرد پیامبر، واژه عدالت را معنی و مفهوم می‌‏بخشد. او با همه یاران یک‌سان برخورد می‌‏کرد. در روایت آمده است:

کَانَ رسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله یُقَسِّمُ لَحَظاتِهِ بَیْنَ أَصْحابِهِ فَیَنْظُرُ إِلی ذا وَ اِلی ذا بِالسَّویَّةِ.

پیامبر لحظاتش را بین یارانش تقسیم می‌‏کرد و در نگاه به این و آن به‏ طور مساوی بود.

پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در تقسیم بیت‏‌المال و دیگر جلوه‏‌های رفتاری، آیینه تمام‏‌نمای عدالت است. امام مهدی (ع) هم بر اساس همین عدالت نبوی، در حکومت جهانی خود، عدالت را به همه جهانیان هدیه می‌‏دهد. در روایت‏‌های فراوانی چنین آمده است: «یَمْلَأُ الاْرْض قِسْطا وَ عَدْلاً؛ امام مهدی (ع) هم اموال را بین همگان به عدالت و مساوی تقسیم می‌‏کند.» ایشان به تمام یارانش امر می‌‏کند که با عدالت رفتار کنند. در روایتی آمده است:

یُفَرِّقُ الْمَهْدی أَصْحابَهُ... یَأْمُرُهُمْ بِالْعَدْلِ وَ الاِْحْسانِ.

امام مهدی (ع) اصحابش را در سرتاسر جهان می‌‏فرستد و به آن‌ها امر می‌‏کند که با عدل و احسان برخورد کنند.

و) مدارا و بخشش

پیامبر در دوران رسالت و پیش از آن، همواره در برابر آزار، اهل بخشش بود.

وَ ما اِنْتَقَمْ مِنْ شَی‏ءٍ صُنِعَ إِلَیْهِ الاّ أَنْ انْتَهَکَ حُرْمَةَ اللّهِ.

از هیچ کس انتقام شخصی نگرفت مگر کسی که حریم الهی را هتک کرده باشد.

امام مهدی (ع) در برابر سختی‏‌ها همانند پیامبر است. امام محمد باقر (ع) می‌‏فرماید: «إِنَّ صاحِبَ هذَا الْأَمْرِ لَوْقَدْ ظَهَرَ لَقِی مِنَ النّاسِ مِثلَ مالَقِی رَسولُ اللّهِ؛ صاحب این امر (امام مهدی) هنگام ظهور، همچون پیامبر و بیش از ایشان از ناحیه مردم [سختی] خواهد دید.» در برخی روایت‌ها، صبر امام مهدی (ع) به صبر ایوب تشبیه شده است.