تفريح اسلامی و معضلات فضای مدرن

 

پرسش:
 مي خواستم بدونم در اسلام چرا اكثر تفريحاتي كه جوانها دوست دارند حرام است؟
مثلا بازي پاسور در حالتي كه شرط بندي نباشد چه مشكلي دارد؟
يا گوش دادن به موسيقي؟
به جاي اينها چه چيزي را معرفي مي كنيد؟

  پاسخگو: مصطفی سلیمانی
پاسخ:
انسان ها براي ادامۀ زندگي و داشتن روحيه اي قوي، خواستار تنوع و تفريح هستند و يك نواخت شدن زندگي، در ادامۀ فعاليت هاي معمول مادي و حتي در زندگي معنوي آنان، خلل و آسيب وارد خواهد كرد. با اين وجود، آيا اسلام مخالف هر گونه تفريح بوده و با آن به مبارزه بر مي خيزد؟
تحقيق در منابع اسلامي، ما را به اين نتيجه مي رساند كه اگر تفريح و سرگرمي در حدي باشد كه موجب غفلت انسان از خداوند و دوري از هدف اصلي زندگي نشده و نيز رفتارهاي حرامي در جريان اين سرگرمي ها وارد نشود، نه تنها منعي از آن وجود ندارد، بلكه آنچه از قرآن و روايات برداشت مي شود، اين است كه چنين تفريحاتي كاملاً مورد تأييد بوده و نقش آن در ادامۀ يك زندگي سالم انكار ناپذير است.
- تفريحات و سرگرمي ها از ديدگاه اسلام:
تفريح سالم زماني مناسب است كه تنها يك بخش از زندگي انسان را تشكيل داده و كمكي براي پيشبرد اهداف مادي و معنوي انسان باشد، اما نبايد اين سرگرمي ها به حدي گسترش يابد كه تمام عمر انسان را تحت پوشش خود قرار دهد.
امام علي(ع) در اين زمينه مي فرمايند: «تمام عمر خود را با بطالت و تفريح سپري نكن كه نتيجه اش آن است كه براي جهان آخرت هيچ توشه اي نيندوخته باشي.»(1) و نيز مي فرمايند:«لهو و خوش گذراني، انسان را از امور جدي باز مي دارد.»(2)
اگر گاهي مشاهده مي كنيم كه بزرگان ديني ما، مردم را از پرداختن به لهويات بازمي دارند و به عنوان نمونه، بيان مي دارند كه: «اسلام شوخى ندارد؛ همه‏اش جدّى است، هزل ندارد؛ لغويات ندارد؛ لهويات ندارد؛ همه‏اش جدّى است، جدّيات است.»(3) دليلش اين نيست كه تفريح حرام است، بلكه توصيه اين بزرگواران، آن است كه سرگرمي ها نيز بايد هدفمند طراحي شوند كه در اين صورت، تفريح نيز نه تنها حرام و مكروه نخواهد بود، بلكه امري لازم در زندگي جدي انسان به شمار خواهد آمد.
- با توجه به مقدمه بالا به اين نتيجه مي رسيم كه هر تفريحي حرام نيست و اگر مرتكب حرامي ديگر نشويم، مي توانيم براي تنوع در زندگي، تفريحاتي نيز داشته باشيم، اما نكات زير را نبايد از ياد ببريم:
1- حتي هنگام تفريح و سرگرمي هاي حلال نيز نبايد از ياد خداوند غافل شد.
خداوند به افراد با ايمان توصيه مي كند كه حتي اموال و فرزندانشان، آنان را از ياد خدا غافل نكند.(4) در جاي ديگر مي فرمايد كه مؤمنان واقعي افرادي هستند كه خريد و فروش و تجارت (كه اموري مباح و لازم هستند)، آنان را از ياد خدا باز نمي دارد.(5) به فرمودۀ امير المؤمنين(ع)، هر چه انسان را از ياد خداوند باز دارد، تفاوتي با قمار ندارد.(6)
2- سرگرمي هايمان، تمام فكرمان را مشغول نكند، تا جايي كه حتي زماني كه تفريحمان به پايان رسيده و در ظاهر به عبادت و نماز مشغوليم، انديشۀ ما هنوز در دنياي تفريحات سير كند؛ چون خداوند، خواسته هاي فردي كه با افكار پراكنده به دعا برمي خيزد، را اجابت نخواهد كرد.(7)
امام خميني(ره)، در اين راستا و در نكوهش توجه بيش از حد به موسيقي، چنين اظهار مي دارد: «تمام توجه، تمام اين مغز، مغز موسيقى مى‏شود. به جاى مغز جدّى، مغز لَهْوى مى‏نشيند. بايد يك آدمى باشد كه به سرنوشت خودش فكر كند، اين فكر را از او گرفته‏اند.»(8)
3- سرگرمي ها هدفدار باشد؛ زيرا يك كار مي تواند با چند نيت متفاوت، احكامي گوناگون داشته باشد.
يكي از شيعيان، نظر امام صادق(ع) را در مورد شكار كه نوعي سرگرمي است جويا شد. امام در پاسخ، شكارچيان را به سه گروه تقسيم كردند: گروهي براي تأمين آذوقۀ خانوادۀ خود اقدام به اين كار مي كنند. شغل گروه دوم، شكار است و از اين راه كسب درآمد مي كنند و آخرين گروه نيز فقط براي خوشگذراني دست به اين كار مي زنند. گروه اول و دوم، مشكلي ندارند، اما فرد با ايمان فرصت نمي كند كه (روزها و هفته ها را) به دنبال شكاري كه هيچ نفعي به او نمي رساند، سپري كند (و به عبارتي در گروه سوم قرار گيرد).(9)
بر اين اساس، شكاري كه جز از بين بردن محيط زيست، فايده ديگري ندارد، تفريح سالم به شمار نمي آيد، اگرچه با هدفي متفاوت مي تواند، هم تفريح و هم كسب درآمد باشد.