استغفار معصومین!

استغفار معصومین!

 پاسخگو: مصطفی سلیمانی

پرسش:
اگر امام علي (ع) معصوم است. پس استغفار او در مناجات ها چه معني دارد؟

پاسخ:
يكي از صفات پيامبران و ائمه(ع) و شخص امام علي(ع)، «عصمت» است. عصمت ملكه اي علمي و عملي است كه انسان را از جهل، خطا، سهو، نسيان و مغالطه در انديشه و تفكر نگه مي دارد؛ بنابراين، معصوم، هم در بخش علم، از فهم ناصحيح به دور است و هم در بخش عمل، محفوظ از كار ناروا است.(1) به همين دليل است كه اين حضرات لياقت و شايستگي مقام والاي امامت را داشتند و به اين مقام منصوب شدند.
ائمه طاهرين(ع) عصاره نظام آفرينش و مظهر هدايت خدايند؛ نه تنها كار، گفتار و سكوت آنان هدايت است كه ميزان هدايتند و با اين ميزان، ضلالت و گمراهي و ايمان و كفر مشخص مي شود. از اين رو، سخن و سيره ايشان براي هركسي و هر سالك به سوي خدا، حجت و دليل است؛ زيرا آنان معصوم اند و در سيره معصوم(ع) هيچ گونه شائبه گمراهي و گناه نيست و اين مطلبي است كه با ادله نقلي و عقلي در جاي خودش ثابت شده است.
اما اين كه در دعاهاي رسيده از اهل بيت(ع) مي بينيم كه آنها از خداوند طلب آمرزش مي كنند و يا خود را گناهكار مي دانند؛ مثلاً اميرالمؤمنين(ع) در مناجاتش مي فرمايد: «پروردگارا در آن حالي كه غفلت مرا گرفته است اي كاش مي دانستم حالم چگونه است؟ آيا از من رويگرداني يا به من نظر داري؟»؛ نه بواسطه اين است كه معصوم گناه مي كند، بلكه بايد گفت غفلت داراي مراتبي است، آن مرتبه اي كه مربوط به معصوم است، ما عاجز از ادراك آن هستيم. زيرا وقتي كه امام معصوم سرگرم خوردن يا سخن گفتن با اين و آن است، با آن توجه تامّي كه در نماز دارد، يكسان نيست و اين كمبود را براي خود، غفلت و ذنب مي شمارد و از آن طلب آمرزش مي نمايد. و اين به خاطر عظمت مقام و دوام عبوديت و ادب تام آنان است كه در برخي از حالات كه لازمه مقام بشري است ميسّر نمي شده، لذا اين حالت هاي بشري را براي خود گناه مي شمرده اند. و گرنه آنان از هر گناه كبيره و صغيره و مكروه معصومند.(2) معصومين (ع) گرچه همواره با ابليس و ديگر شياطين درگير و در چالش هاي اخلاقي و معنوي بودند. اما به توفيق الاهي هيچ گاه نلغزيدند. چنان كه قرآن مجيد در باره پيامبر مي فرمايد:« و چيزي نمانده بود كه تو را از آن چه به سوي تو وحي كرديم گمراه كنند تا غير از آن را بر ما ببندي و در آن صورت تو را به دوستي خود بگيرند و اگر تو را استوار نمي داشتيم قطعاً نزديك بود كمي به سوي آنان متمايل شوي».(3) بنا بر اين گناهي كه معصومان (ع) راه گريزي از آن ندارند و براي جبران آن ناله سر مي دهند، آلودگي به محرّمات الاهي نيست؛ بلكه از آن جهت كه هر كه در درگاه الاهي مقرب تر است،خداوند معيار سنجش اعمال او را دقيق تر قرار داده و او به خاطر عظمت مقام چيزي را گناه مي شمارد كه ديگران به سادگي از كنار آن مي گذرند.(4) چنان كه مرحوم اربلي فرموده است: «پيامبران و امامان – كه سلام خدا بر آنان باد- همواره در ياد خدا به سر مي بردند و در بالاترين مراتب قرب الاهي ره مي سپردند و پيوسته در اين انديشه بودند كه مبادا لحظه اي از ياد او غافل گردند. پس هرگاه اندكي از اين مرتبه بالا پائين تر مي آمدند و از سر نياز به اموري همچون خوردن و آشاميدن، حلّ و فصل مسائل اجتماعي روي مي آوردند، اين را گناهي بزرگ براي خويش مي شمردند. استغفار و توبه آنان نيز از چنين اعمالي بوده است.»(5)

پي نوشت ها:
1. جوادي آملي، عبد الله، علي (ع) مظهر اسماي الاهي، ص 107 و 108، مركز نشر اسراء، چاپ دوم، 1385.
2. شهيد دستغيب، سيد عبدالحسين، 1000 سؤال، ص 19، انتشارات ناس.
3. اسراء 73 و 74؛ تفسير الميزان، ترجمه موسوي همداني، محمد باقر، ج 13، ص 238، انتشارت اسلامي؛ اسراء، 73 و 74.
4. تفسير الميزان، همان، ج 6، ص 366.
5. اربلي، علي بن عيسي، كشف الغمه، ج 3، ص 45، چاپخانه علميه قم.